دلایل و پیامدهای اقتصادی کودتا در گابن

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ صبح روز ۳۰ آگوست شماری از ژنرال‌های بلندپایه ارتش گابن با حضور در تلویزیون اعلام کردند، دولت را برکنار کرده، قدرت را به دست گرفته‌ و همه مرزهای کشور را بسته‌اند. این کشور یکی از مهم‌ترین متحدان فرانسه در آفریقای مرکزی به شمار می‌آید که از سال ۲۰۰۹ میلادی به ریاست جمهوری علی بونگو اداره می‌شود.

طبق برآوردهای مؤسسه تحقیقات دفاعی سوئد، ۳۵۰ پایگاه و تأسیسات فرانسوی در گابن وجود دارد. این کشور در اقیانوس اطلس قرار گرفته و با کامرون، گینه استوایی و جمهوری کنگو هم مرز است. جمعیت آن نزدیک به ۲.۳ میلیون نفر و ۸۸ درصد از قلمرو آن را جنگل‌ها پوشانده است.

گابن یکی از بالاترین نرخ شهرنشینی را در آفریقا دارد و از هر پنج شهروند گابنی بیش از چهار نفر در شهرها زندگی می‌کنند

ظرفیت اقتصاد گابن

طبق گزارش بانک جهانی، گابن چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت در منطقه جنوب صحرا و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان منگنز جهان است. اورانیوم در کنار الماس، از سال ۱۹۶۱ مورد بهره برداری و فرآوری قرار گرفته و همچنین منابع قابل توجه طلا، ذخایر سنگ آهن با کیفیت بالا دارد.

صنعت چوب به‌تازگی به مهم‌ترین بخش اقتصاد گابن تبدیل شده است و برای ۲۸ درصد از جمعیت آن شغل فراهم می‌کند. این کشور دارای اکوسیستم غنی با مناطق وسیعی از زمین‌های حاصلخیز، منابع ساحلی و شیلات است. با وجود این ظرفیت اقتصادی، گابن تلاش می‌کند ثروت منابع خود را به رشد پایدار و فراگیر تبدیل کند.

گابن یکی از بالاترین نرخ شهرنشینی را در آفریقا دارد و از هر پنج شهروند گابنی بیش از چهار نفر در شهرها زندگی می‌کنند که درآمدهای نفتی در این توسعه تأثیرگذار بوده است. از اواخر دهه ۱۹۶۰، توسعه بخش نفت درآمدهای بی‌سابقه‌ای را برای دولت گابن به ارمغان آورد که از آن برای ایجاد زیرساخت‌ها و بودجه توسعه آموزش و خدمات بهداشتی استفاده کرده است. 

با وجود این، فساد در میان مقام‌های دولتی تأثیر درآمدها را محدود کرد. بودجه‌ ملی این کشور میان دهه ۱۹۶۰ و اواخر دهه ۱۹۷۰ که ۷۰ درصد از صادرات کشور را تشکیل می‌داد، تقریباً ۱۵ برابر شد. با وجود نوسان قیمت‌ و کاهش تولید، درآمدهای نفتی همچنان بخش عمده‌ای از بودجه ملی را تشکیل می‌دهد.

آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری با بارندگی شدید در بیشتر نقاط گابن حاکم است و مانند کشورهای جنوب صحرای آفریقا دچار مشکل خشکسالی نمی‌شود. گرچه بخش کشاورزی (عمدتاً معیشتی) اشتغال حدود یک‌سوم نیروی کار را شامل می‌شود، اما نقش کمی در اقتصاد این کشور دارد.

آمریکا، چین، فرانسه و بلژیک از شرکای تجاری اصلی گابن هستند. برخی از این کشورها بخش عمده‌ای از صندوق‌های سرمایه گذاری و کمک‌های خارجی را تأمین می‌کنند.

کویت آفریقا

گابن گاهی اوقات به «کویت آفریقا» توصیف می‌شود، زیرا یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تولیدکنندگان نفت در قاره آفریقاست. گابن با وجود جمعیت اندک خود برخلاف کویت نتوانسته است تاکنون اقتصاد غیرنفتی خود را تقویت و منابع درآمدی خود را متنوع کند.

به لطف درآمدهای نفت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی خارجی، این کشور رتبه چهارم شاخص توسعه انسانی در آفریقا (پس از موریس، سیشل و آفریقای جنوبی) و پنجم تولید ناخالص داخلی سرانه در کل آفریقا (پس از سیشل، موریس، گینه استوایی و بوتسوانا) را به خود اختصاص داده است.

گابن گاهی اوقات به «کویت آفریقا» توصیف می‌شود، زیرا یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تولیدکنندگان نفت در قاره آفریقاست

درآمدهای نفتی تقریباً ۴۶ درصد بودجه دولت، ۴۳ درصد تولید ناخالص داخلی و ۸۱ درصد صادرات گابن را تشکیل می‌دهند. تولید نفت این کشور از اوج خود یعنی روزانه ۳۷۰ هزار بشکه در سال ۱۹۹۷ میلادی روند کاهشی به خود گرفت. برخی برآوردها حاکی از آن است، نفت گابن تا سال ۲۰۲۵ میلادی پایان می‌یابد و از همین روی، برنامه‌ریزی برای دوره پس از نفت آغاز شده است.

صندوق بین المللی پول بارها در گزارش‌های خود از دولت گابن به دلیل هزینه‌های خارج از بودجه، استقراض از بانک مرکزی، تأخیر در خصوصی سازی و اصلاحات اداری انتقاد کرده است.

درآمدهای نفتی گابن، سرانه تولید ناخالص داخلی 8 هزار و 600 دلاری را برای این کشور به همراه داشت. اما توزیع نابرابر درآمد یکی از ویژگی‌های اقتصادی گابن است، به طوری که ۹۰ درصد از درآمد این کشور نصیب تقریباً ۲۰ درصد جمعیت می‌‌شود، در حالی که حدود یک‌سوم جمعیت در فقر زندگی می‌کنند.

قبل از کشف نفت، صنعت چوب‌بری پایه اصلی اقتصاد گابن بود. از این رو، قطع درختان و استخراج منگنز در رتبه بعدی منابع درآمدی هستند. برخی اکتشافات اخیر حکایت از وجود یکی از بزرگ‌ترین ذخایر سنگ آهن جهان در این کشور دارد.

با وجود این منابع، نرخ فقر در گابن از ۲۷ درصد در سال ۱۹۹۵ میلادی به ۳۳ درصد در سال ۲۰۰۵ میلادی افزایش یافت و طبق برآوردها، این رقم در سال‌های اخیر به ۳۷ درصد رسیده است. گرچه گابن گام‌های جدی در راستای بهبود فضای سرمایه‌گذاری و تبدیل به مقصدی جذاب‌ برای سرمایه‌گذاران خارجی برداشته است، اما طبق ادعای وزارت امور خارجه آمریکا، مکانی مناسب برای تجارت و سرمایه‌گذاری نیست.

جامعه اقتصادی تحت سلطه فرانسه

گابن و پنج کشور دیگر (کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، جمهوری کنگو و گینه استوایی) عضو «جامعه اقتصادی و پولی آفریقای مرکزی» هستند. عضویت در جامعه اقتصادی، به گابن ثبات زیادی می‌بخشد، زیرا فرانک صادر شده به‌وسیله بانک کشورهای آفریقای مرکزی با یورو مرتبط است که اعتماد شرکای تجاری گابن را افزایش می‌دهد.

قدرت فرانک، صادرات صنعتی گابن را در مقابل ارزهای دیگر تضعیف و واردات را تشویق می‌کند که در نهایت به افزایش قیمت‌ها منجر می‌شود. مانند ۱۴ کشور آفریقایی دیگر در غرب و مرکز آفریقا، فرانسه صاحب ذخایر ملی گابن است و کشورهای آفریقایی باید ذخایر ارز ملی خود را نزد بانک فرانسه سپرده‌گذاری کنند. خزانه‌داری فرانسه سالانه حدود ۵۰۰ میلیارد دلار درآمد و حق امتیاز از آفریقا دریافت می‌کند.

فرانسه بخشی از این سپرده‌های اجباری را در قالب کمک به کشورهای آفریقایی بازمی گرداند. به گزارش وب سایت وزارت امور خارجه فرانسه، حدود ۱۱۰ شرکت فرانسوی در گابن حضور دارند که ۱۴ هزار فرصت شغلی فراهم و فروش حدود ۳.۲۳ میلیارد یورو کسب می‌کنند.

قاچاق منابع، ساختار مبهم شبکه‌های سیاسی، تجارت غیررسمی خویشاوندی، اختلاس و فساد از مشخصه شرکت‌های چندملیتی فرانسوی و ساختار عصر فرانس‌آفریک (Françafrique)، حوزه نفوذ این کشور بر مستعمرات سابق فرانسه و بلژیک در جنوب صحرای آفریقاست.

خشم مردم از فساد و استعمار

دارایی‌های علی بونگو، رئیس جمهور گابن به ارزش صدها میلیون دلار در حساب‌های بانکی مخفی در موناکو نگهداری می‌شوند و طبق برآوردها، خانواده وی ۳۹ آپارتمان و ساختمان مجلل در فرانسه دارند.

هیچ بخش از اقتصاد گابن ازجمله بیمه، بانک، کشاورزی، امنیت، حمل و نقل، داروسازی، کالا، ساخت و ساز، هوانوردی، منسوجات و رسانه‌ها از سوء ظن فساد خانوادگی و شرکت‌های فرانسوی مصون نبوده است.

عمر بونگو، پدر رئیس جمهور کنونی از متحدان نزدیک فرانسه به‌شمار می‌رفت و زمانی که درگذشت، یک سوم جمعیت گابن تنها با کمتر از دو دلار در روز زندگی می‌کردند و اتمام برخی از میادین نفتی، مردم این کشور را با این واقعیت مواجه کرد که وی آینده کشور را قربانی سبک زندگی مجلل خود کرده است.

تحقیقات نشان داد خانواده عمر بونگو هنگام مرگ وی ۳۳ ملک مجلل در فرانسه به ارزش مجموع ۱۹۰ میلیون دلار داشتند. همچنین تحقیقات سنای آمریکا درباره سیتی بانک در سال ۱۹۹۹ میلادی تخمین زد، رئیس جمهور گابن ۱۳۰ میلیون دلار در حساب‌های شخصی این بانک نگهداری می‌کند که از منابع مالی عمومی است.

در واقع در زمان دو دولت پدر و پسر بونگو، هیچ تلاشی برای ایجاد صنایع جایگزین در صورت اتمام نفت شکل نگرفته است و اکنون مردم این کشور به دنبال رهایی از فساد دولتی، استعمار فرانسه و بهره گرفتن از ثروت فراوان کشورشان هستند.